Eerste hulp bij kwallenbeten
Wie bij het zwemmen in zee of bij een wandeling over het strand een pijnlijke kwallenbeet oploopt, heeft natuurlijk nooit anti-jeukmiddeltjes bij zich. Gelukkig zijn er oude volksmiddeltjes, die makkelijker te krijgen zijn: azijn, urine… Maar helpen die wel?
Een groepje Spaanse wetenschappers heeft het kwallenmiddeltjesonderzoek eens op een rij gezet in het blad Marine Drugs. Daaruit blijkt dat azijn – of eigenlijk alles wat zuur is – jeuk kan voorkomen bij een aantal kwallensoorten. Om te begrijpen hoe dat kan, is het goed te weten dat een kwallenbeet eigenlijk geen beet is, maar een steek. Kwallen hebben in hun tentakels zogeheten netelcellen, die zijn gevuld met gif. Dat gif kunnen ze op de huid spuiten, en dat veroorzaakt irritatie en jeuk.
Zuur, zo schrijven de Spaanse onderzoekers, voorkomt dat netelcellen hun inhoud vrijgeven. Vooral de beten van een aantal tropische kwallensoorten laten zich zo goed behandelen. Wie op vakantie in een warm oord veel kwallen in zee ziet, doet er het beste aan bij de lokale bevolking even na te vragen of die azijn tegen de beten adviseert.
Maar let op: bij andere kwallensoorten kan zuur de ontlading van netelcellen juist stimuleren. Jammer genoeg horen de beten van veel in Nederland voorkomende kwallensoorten tot deze categorie. Wie in de Noordzee tegen een kwal aanzwemt, kan zich dus de aanschaf van een fles azijn besparen.
Op veel plaatsen duikt ook het verhaal op dat wie in een kwal gaat staan snel over zijn (of haar) voeten moet plassen om de jeuk te verminderen. Dit blijkt echter geen oeroud volksmiddeltje te zijn, maar een verhaallijntje afkomstig uit de tv-serie Friends. Personage Monica is op het strand door een kwal gestoken, waarna vriend Joey zich uit een documentaire herinnert dat iemand over de pijnlijke plek heen moet plassen. Zelf durft hij dat niet aan, maar uiteindelijk werpt toch iemand zich op om Monica’s pijn te verlichten. Wetenschappelijk is dat verhaal echter niet te bevestigen: het effect van urine op kwallenbeten is nooit onderzocht. Wel is bekend dat urine een beetje zuur is, en dus dezelfde werking als azijn kan hebben. Wie dus zeker weet dat hij niet op een kwal met zuurgeactiveerde netelcellen is gaan staan, kan zelf een keer de proef op de som nemen.
Word je liever helemaal niet wordt gestoken door kwallen? Kijk dan op kwallenradar welke plekken voor de Nederlandse kust kwallenvrij zijn.
Voor de meeste mensen is een kwallenbeet vervelend, maar niet ernstig. De jeuk gaat vanzelf over, ook zonder huismiddeltjes. Sommige mensen zijn echter allergisch voor kwallenbeten. Zij doen er het best aan de beten geheel te vermijden. Wie allergisch is en toch een beet oploopt, of wie nog niet wist dat hij allergisch is en veel last krijgt van een kwallenbeet, zoekt het beste zo snel mogelijk medische hulp op.
door Jeroen Scharroo