Thee met bijenbraaksel

Bijen vliegen van bloem naar bloem, brengen de verzamelde nectar naar de bijenkast, en even later haalt een imker de honing eruit. Maar hoe doen bijen dat eigenlijk, honing maken?

Het proces start wanneer bijen een paar weken oud zijn en ze de velden intrekken om nectar en stuifmeel te verzamelen. Van het stuifmeel maken ze voedersap of koninginnengelei om aan de larven te voeren, van de nectar maken ze honing. ‘Dat is hun voedselvoorraad om barre tijden te doorstaan. In Nederland is dat de winter, wanneer er geen bloemen zijn’, zegt imker en bioloog Johan Calis.

Bloemen zoeken
Het suikergehalte in de nectar van bloemen verschilt per plant. Nederlandse drachtplanten bevatten doorgaans tussen de 20 en 50 procent suiker, schat Calis. De hoeveelheid nectar varieert gedurende de dag. ’s Ochtends en ’s avonds is er veel nectar, in de middag is er vaak minder, maar geconcentreerdere nectar beschikbaar.

Bijen zuigen de nectar op uit de bloemkelken met hun lange, behaarde tong. In een speciale honingmaag slaan ze de verzamelde nectar op; een soort klep voorkomt dat de nectar in het spijsverteringskanaal van de bij terechtkomt. In de honingmaag voegt de bij al wat enzymen aan de vloeistof toe. Die zetten de meervoudige suikers als sucrose om in enkelvoudige suikers als glucose en fructose. Ook voegt de bij speeksel toe, waardoor de verdunde nectar makkelijker op te zuigen is. Pas na het bezoeken van honderdvijftig tot vijftienhonderd bloemen zit de honingmaag vol en keert de bij terug.

In de bijenkast
Eenmaal terug in de bijenkast geeft de bij letterlijk de verzamelde nectar over aan jongere soortgenoten. ‘Dat doen ze mond-op-mond’, zegt Calis, ‘of ze slaan de nectar tijdelijk op in de raat.’ De huisbijen zuigen de deels voorverteerde nectar opnieuw op en voegen eveneens enzymen toe. Ook dikken ze de vloeistof in, nadat ze deze in de typische zeshoekige cellen hebben gespoten. Het indikken bewerkstelligen de huisbijen door te wapperen met hun vleugels. ‘De vloeistof dikt ook in op de tong van de bijen en door de hoge temperatuur in de kast’, zegt Calis.

Is de honing voldoende ingedikt, dan dekt een huisbij de cel af met een laagje was. ‘Binnen een week kan een volk van zo’n dertigduizend bijen zo honingraten maken met 10 tot 15 kilo honing’, zegt Calis. De imker schraapt vervolgens met een ontzegelvork of mes het waslaagje van de cellen en slingert in een centrifuge de honing uit de raat. De smaak van die honing is afhankelijk van de drachtbloemen, waaruit de bijen de nectar verzameld hebben.

Honingfabriek
Bijen maken meer honing dan ze nodig hebben; in het wild worden ze ook wel eens bestolen. De truc voor imkers is om voldoende honing voor bijen achter te laten. In de zomer leven bijen slechts zes of zeven weken, maar in de winter moeten individuen maandenlang op hun wintervoorraad overleven, vertelt Calis. ‘De bijen die in september worden geboren, blijven de hele winter leven. De huishouding staat dan op een laag pitje en er is geen broed. Het volk is dan sterk uitgedund, met ongeveer tien- tot vijftienduizend bijen.’ Maar de honingfabriek kan snel groeien, met in de hoogtijdagen zo’n duizend tot vijftienhonderd nieuwe individuen per dag. ‘De bijen zijn nu al bezig met de volgende generatie, eind maart komen er vele nieuwe bijen bij.’

door
Maartje Kouwen