Magische maizena

Lesidee groep 5 t/m 8
Magische maizena

Maizena lijkt een doodgewoon goedje, maar heeft eigenlijk een heel bijzondere eigenschap: opgeloste maizena gedraagt zich zowel als vaste stof en als vloeistof.

 

Geef leerlingen een (plastic) bakje gevuld met water, een lepel en een pakje maiszetmeel. Laat ze beetje bij beetje de maizena toevoegen aan het water terwijl ze rustig roeren om het op te lossen. Op een gegeven moment ontstaat een yoghurtachtig papje. Laat de leerlingen nu de lepel uit het papje halen, en er hard op slaan. Als het papje de juiste consistentie heeft, zal de lepel er niet in gaan en het papje hard aanvoelen. Geef ze voor een spectaculairder effect ook een hamer om mee te slaan en laat de met hun eigen hand het papje stompen. Als de hamer, lepel of hand vervolgens langzaam het papje in geduwd wordt, zal dit wél lukken en het papje weer vloeibaar voelen. De echte avonturiers kunnen zelfs met snelle bewegingen een maizenaballetje in hun handen vormen, dat weer uit hun handen stroomt als ze hun hand stil houden.

 

Een maizenapapje is een bekend voorbeeld van een niet-Newtonse vloeistof. Dit betekent dat hij zich niet gedraagt als een ‘normale’ vloeistof.

 

De bekende natuurkundige Isaac Newton schreef naast zijn wet van de zwaartekracht nog veel meer wetten. Eén daarvan stelde (grof gezegd) dat de viscositeit, oftewel de stroperigheid, van een vloeistof gelijk blijft, wat voor kracht je er ook op uitoefent. Water is zo’n Newtonse vloeistof: je kan ermee spetteren wat je wilt maar het blijft even vloeibaar. Zoals uit het proefje blijkt, is een maizenapapje niet altijd even ‘vloeibaar’; het wordt hard als je ineens veel druk uitoefent, bijvoorbeeld door met een lepel op het papje te slaan. Dit komt doordat het papje eigenlijk geen echte oplossing is. Als je je papje goed gemaakt hebt zitten er maar net genoeg waterdeeltjes tussen de zetmeeldeeltjes om alles lekker rond te laten stromen. Maar als je druk uitoefent, pers je de waterdeeltjes tussen de zetmeeldeeltjes uit. Hierdoor gedraagt het papje zich als een vaste stof.

 

Een ander bekend voorbeeld van zo’n niet-Newtonse vloeistof? Ketchup! Die wordt namelijk vloeibaarder als je hem schudt. Probeer samen met je leerlingen nog meer voorbeelden te vinden.

foto Karlijn Keessen door
Karlijn Keessen